Gij hebt mij ’t eerst bemind

Auteur: Richard C. Vervoorn

U hebt mij ’t eerst bemind

Zaterdag 25 mei 2013. Op de terugweg in de bus van Monnickendam naar Zwolle bladerde ik door mijn nieuwe Liedboek. Verrast door menig lied, som blij verrast, soms teleurgesteld, zo gaat dat in een uitgebreide bundel met een grote diversiteit. Maar niet alleen de liederen ook de gebeden en gedichten tussendoor bekeek ik.

In de afdeling ‘Getijden van de dag – Morgen’ staat een morgengebed van Søren Kierkegaard ‘Gij hebt mij ’t eerst bemind’. Dat gebed raakt mij diep. Er zijn maar weining gedichten/gebeden die zo’n diepe indruk op mij hebben gemaakt als dit gedicht. Wat mij betreft staat het op één lijn met John Donne’s ‘Hymn to God the Father.’ Het is ‘mijn’ gedicht, ‘mijn’ gebed geworden.

Toen ik afgelopen zomer een visitekaartje maakte en de gelegenheid had om iets op de achterkant te zetten, wist ik meteen wat dat zou worden. De eerste strofe van dit gebed.

Zoektocht

Ik wil meer weten van dit gebed. Wie is de vertaler? Wat is de bron? In verantwoording van het Liedboek, blz 1611-1617 – vreselijk wat een onoverzichtelijke bende – heb ik het niet kunnen vinden, want daarin zoeken is nog erger dan het zoeken van een naald in een hooiberg. Op internet vond ik naast de vindplaats in het Liedboek ook twee andere bronnen, en waarschijnlijk is het dan ook zo gegaan: Het Liedboek (2013) heeft het overgenomen uit het Dienstboek (1998), en deze heeft het weer overgenomen uit het Katholiek gebedenboek (1986). Ik heb de uitgever Tabor in Brugge aangeschreven, maar na maanden geen teken van leven te hebben vernomen, vraag ik mij af of deze uitgever nog bestaat. Daarmee is het achterhalen van wie de vertaler is voorlopig stuk gelopen.

Tweets

Eergisteren (16 januari) dacht ik, kom laat ik er eens een tweet aan wagen. Misschien levert dat wat op. Nu het leverde in ieder geval weer dezelfde twee bronnen op, nl. Dienstboek en Katholiek gebedenboek, maar dat was het wel. Daarbij prikkelde mij wel de vraag of deze tekst echt van Kierkegaard was. In ieder geval kwam de tekst niet uit een van de geschriften van Kierkegaard die uitgeverij Damon heeft uitgebracht.

Googlen

De tweets stimuleerde mij wel om weer eens te kijken of ik de Deense bron kan vinden. Ik vond Engelse varianten van het gebed, die ik gebruikte om te e-mailen naar het Søren Kierkegaard Onderzoekscentrum in Kopenhagen. Anderhalf uur later had ik het antwoord van Professor Niels Jørgen Cappelørn. De Engelse varianten wijken nogal sterk af van de Deense tekst, maar toch was het voor deze man geen moeite om in de wetenschappelijke uitgave van Kierkegaards werken in 55 delen de Deense tekst te vinden, die ten grondslag ligt aan het gebed in het Liedboek op blz. 529. Het instituut heeft de complete Søren Kierkegaards Skrifter gedigitaliseerd en zo helpt Google Search ook hen om het goede antwoord te vinden. De tekst staat in een van de dagboeken van Kierkegaard (NB20) uit 1950 en is genummerd als 159.

Deense en Nederlandse Tekst

Deense tekst

Nederlandse tekst

Du som har elsket os først, o Gud – ak, vi tale derom som var det historisk kun een Gang at Du havde elsket os først, og dog gjør Du det bestandigt, mange Gange hver evige Dag gjennem hele Livet altid elsker Du os først.Naar vi vaagne om Morgenen og nu vende vort Sind til Dig – Du er den Første, Du har elsket os først;om jeg stod op ved Daggrye og i samme Secund vendte mit Sind tilbedende til Dig, Du kommer mig i Forkjøbet, Du har elsket mig først. Naar jeg fra Adspredelse samler mit Sindog tænker paa Dig, Du er den Første. Og saaledes altid – og saa tale vi utaknemligt som var det kun een Gang, at Du saaledes elskede os først

Gij hebt mij ’t eerst bemind, o God. [ach, wij spreken erover alsof het historisch slechts een keer was, terwijl U dat voortdurend doet vele keren ] De hele dag, het hele leven door bemint Gij mij het eerst.Als ik in de morgen ontwaak en mijn ziel zich tot U wend, zijt Gij de eerste: Gij hebt mij ’t eerst bemind.Als in de dageraad ik opsta van mijn bed en op datzelfde ogenblik mij biddend richt tot U, zijt Gij mij voor: Gij hebt mij ’t eerst bemind.Als in de dag ik mij onttrek aan de verstrooiing van het leven, mijn ziel tot inkeer breng en denk aan U, dan denkt Gij reeds aan mij: Gij hebt mij ’t eerst bemind. En ik, ondankbaar mens, die altijd denk en spreek alsof Gij maar één keer het eerst mij hebt bemind.

Vergelijken we de Deense en de Nederlandse tekst dan zien we in de eerste en de vierde strofe de grootste verschillen. De vertaling is in de eerste strofe veel korter en in vierde veel uitgebreider. Verder wordt de Deense tekst goed gevolgd. De vertaling is echt van een tekst van Kierkegaard.

Ik was even bang dat het met dit gebed was als het beroemde ‘citaat’ van Luther, waar nooit een bron voor is gevonden. Hij had het gezegd kunnen hebben, maar er is geen bron. Dat geldt niet voor dit gebed van Kierkegaard. Het is duidelijk dat het dagboek van 1850 de bron is van dit prachtige gebed.

Bronnen voor de Nederlandse Tekst

Walgrave V.J. Gebeden voor jonge mensen. Gent: Fraterniteit van de Boodschap, 1975. blz. 70.
Katholiek gebedenboek, Brugge: Tabor, 1986, blz. 1204.
Dienstboek I, Zoetermeer: Boekencentrum, 1998 blz. 1114.
Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk, Zoetermeer: Liedboek BV, 2013, blz. 529.
Alle vier zijn “verzamelingen van teksten”, die teruggaan op de eerste Gebeden voor jonge mensen, De andere drie zouden deze dus als bron moeten vermelden.
De bronvermelding in Gebeden voor jonge mensen, helpt niet om de vertaler te kunnen achterhalen.

Bron van de Deense Tekst

Søren Kierkegaards Skrifter (Søren KIekregaard’s Writings) in 55 volumes, the text in question is to be found in vol. 23, p. 478

The contribution of Prof. Niels Jørgen Cappelørn is greatly acknowledged.

Nog een paar links

John Donne, hynmne to God the Father, een van de vele plaatsen op internet
Kierkegaard werken, uitgegeven door Uitgeverij Damon
You have loved Us First, Engelse variant

Naschrift 14 november 2022

Inmiddels is op de site Liedboek compendium een bijdrage verschenen over dit lied van de hand van Evert Jonker, die dankzij mijn zoektocht ook de bron kon vermelden.
Ik heb het morgengebed van Kierkegaard gebruikt op zaterdag 12 november 2022 voor het ochtendgebed van de LV/GS 2022 Zoetermeer, gehouden in Mennorode, Elspeet.  Daar heb ik aan de hand van de Deense tekst een nieuwe vertaling voor gebruikt die hieronder staat. Wat mij betreft is dat de definitieve tekst:

U hebt mij ’t eerst bemind, o God.
Ach, wij spreken erover alsof dat slechts één keer is gebeurd.
Terwijl U dat voortdurend doet.
Vele keren:
De hele dag, het hele leven door bemint U mij het eerst.
Als ik in de morgen ontwaak en mijn ziel zich tot U wendt,
bent U de eerste: U hebt mij ’t eerst bemind.
Als ik opsta van mijn bed in de ochtendstond
en op datzelfde ogenblik mij biddend richt tot U,
bent U mij voor: U hebt mij ’t eerst bemind.
Als ik in loop van de dag mij losmaak van de verstrooiing van het leven,
mijn ziel tot inkeer breng en denk aan U,
dan denkt U reeds aan mij: U hebt mij ’t eerst bemind.
En ik, ondankbaar mens, die altijd denk en spreek
alsof U slechts één keer het eerst mij hebt bemind.

Søren Kierkegaard, Søren Kierkegaards Skrifter, vol. 23, p. 478
vertaling: Richard C. Vervoorn