Geen grootser drama dan de Bijbel

Peter te Nuyl presenteert deel 2 van de Bijbel Tapes

auteur: Rchard C. Vervoorn

Vrijdag 7 september 2012
Op een warme vrijdagmiddag kwamen uit alle hoeken van Nederland twaalf mensen naar de studio van de Wereldomroep in het Mediapark te Hilversum. Het doel is in gesprek te gaan met regisseur Peter te Nuyl en te luisteren naar de ‘preview’ van deel 2 van De Bijbel Tapes. Preview, raar woord als het gaat om een hoorspel, of – om associaties met ouderwetse windmachines en grindbakken te voorkomen – audiofilm. Audiofilm! Valt er dan wat te zien? Ja zeker, meer dan in een videofilm roept dit veel in je verbeelding naar boven. Wat bezielt 12 mensen om naar zo’n preview te gaan? Ik kan alleen voor mijzelf spreken. Ik ben diep onder de indruk van de kwaliteit, de impact van het eerste deel van de Bijbel Tapes met drie bijbelboeken: Ester, Hooglied en Marcus. Dat smaakt naar meer en er komt meer.

De Bijbel Tapes, het project

Stel je voor dat de bijbel wordt gesproken door goede acteurs. Acteurs die de woorden tot leven weten te wekken en dat de verhalen en de emoties ondersteund worden en gekleurd worden door audiotechnieken van deze tijd. Stel je voor dat je die complete bijbel dan ook nog eens op CD ter beschikking zou hebben of zou kunnen downloaden. Dat is een megaproject. Eigenlijk een onmogelijke opgave. Dat is wat regisseur Peter te Nuyl wil realiseren en waar hij een producer en uitgever voor heeft gevonden in Chevigny. De opnames zijn in volle gang en het eerste deel is dit jaar gerealiseerd. Per jaar komen er zo’n drie afleveringen uit tot na 7 jaar, zo de Heer wil en wij leven, het project is voltooid. De kwaliteit van deel 1 is zeer hoog, houdt hij dat vol tot het eind? Dan is het project niet alleen groot maar ook groots.

De demo tapes

Het eerste wat Te Nuyl ons laat horen is een Psalm uit de voorloper van het project, als CD uitgebracht om een uitgever te vinden en fondsen die het project ondersteunen. Toen heette het nog weinig pakkend “Het Woord”. De spreker van deze Psalm is Sacha Bulthuis. Ademloos luisteren wij naar de geweldige manier waarop Sacha deze psalm vertolkt. Indrukwekkend! Hij zal ons toch niet naar deze Psalm hebben laten luisteren om te raden welke Psalm dit is – wat voor een dominee met een grote liefde voor de psalmen in dit geval niet zo moeilijk was. Maar wat was dan de reden, vraag ik mij thuis af. Want in De Bijbel Tapes is er voor een andere weg gekozen voor de Psalmen. Musici, klassiek en modern, singer-songwriter, pop, jazz worden uitgenodigd een psalm te vertolken. Dat maakt dit onderdeel zowel boeiend als kwetsbaar. Immers je geeft een deel van de regie uit handen en ik kan voorspellen dat het met dit onderdeel zal gaan, als alle bundels liederen. Er komen Psalmen die blijvend indruk maken en er zijn er die je graag zo gauw mogelijk wilt vergeten. Het is met het project “Psalmen voor Nu” niet anders en het zal ook gelden voor het Nieuwe Liedboek voor de Kerken dat uitgebracht wordt. Dat is een van de redenen waarom ik pleit om naast de gezongen Psalmen, door te gaan in de lijn van de vier Psalmen die Sacha Bulthuis heeft uitgevoerd. Dit zijn uitvoeringen die niet aan smaak onderhevig zijn, maar die blijvend indruk maken.

Er is echter nog een belangrijke reden. Het moderne Psalmonderzoek laat ons steeds meer zien dat de Psalmen – hoewel los van elkaar goed te lezen – samen een verhaal vertellen. Dat geldt voor het hele psalmboek, maar zeker nog sterker voor clusters Psalmen die met elkaar samenhangen. Mochten ze ooit op CD komen, dan pleit ik om de volgorde in het bijbelboek gewoon te handhaven. Om dat verhaal op het spoor te komen,  raad ik Peter te Nuyl aan het boek van Niek Schuman te lezen: Drama van crisis en hoop. De psalmen gedicht, gebundeld, gebeden.
In zo’n cluster kom je verschillende sprekers tegen. Laat ik de drieluik Psalm 90, 91 en 92 noemen, dat cluster dat een doorstart van het psalmboek inluidt, nadat het met Psalm 88 en 89 op een fiasco is uitgelopen. Met dit drieluik, en het besef van de eigen eindigheid en de kortstondigheid van het leven, begint het Psalmboek omhoog te krabbelen.
De personen die spreken, zijn:
1. De roeper die van vertwijfeling, via instemming tot lofverheffing komt: Psalm 90 geheel, Psalm 91,9a, Psalm 92,11-12
2. De pastor die de roeper bemoedigd: Psalm 91,1-8 en 9b-13
3. De Eeuwige die reageert op de roeper: Psalm 91,14-16 (eventueel) Psalm 90,3b
4. Mederoepers, maar ook persoon 1 en 2 in Psalm 92,1-8 en 13-16.
Zoiets is in liederen nauwelijks weer te geven. Het verhaal van de Psalmen zou op deze manier beter tot zijn recht komen en het zou een mooie uitdaging zijn om het psalmonderzoek zo tot klinken te brengen in De Bijbel Tapes. Het past ook wel om beide lijnen, de gezongen en gesproken Psalmen naast elkaar op te nemen.

Klaagliederen

Deel 2 van De Bijbel Tapes bevat o.a. Klaagliederen en daarvan horen wij Klaagliederen 2 en 3 in verschillende stadia van voormontage. Klaagliederen 2 klinkt als een CNN reportage van een veldslag om een stad. De vervorming van de stem, de emotie die Gijs de Lange er inlegt, de achtergrond geluiden van het oorlogsgebied plaatsen de tekst in de actualiteit. Verbazingwekkend dat deze tekst die al duizenden jaren oud is zo actueel klinkt. Zo hebben wij Klaagliederen nog nooit gehoord. Zo indringend is de tekst nog nooit overgekomen. Klaagliederen 3 is puur de stem van Caterine ten Bruggencate, die zich beweegt tussen wanhoop en hoop. Het is een vrouw die de shoah heeft overleeft en met haar wanhoop naar God gaat. De diepte van de put in dit hoofdstuk is akoestisch aanwezig, een diepte waar ze langzaam in wegzakt, maar weer uitkomt. Ook dit klaaglied is schitterend gedaan. De vraag is of dit nog kleuring behoeft met geluiden. Eén van de deelnemers vind dat deze acteerprestatie zo groots is dat er niets meer aan toe te voegen is, waarop Peter te Nuyl aangeeft, dat het zo niet werkt. Bij teksten die kleur krijgen met geluiden gaat het niet om een mindere acteerprestatie. Ik denk dat de geluiden van een kamer in een verzorgingshuis met het tikken van zo’n oud slingeruurwerk goed zouden passen bij dit klaaglied. Er zit iets in van een terugkijken op je leven. Boeiend is dat die twee klaagliederen ieder zo een eigenheid krijgen, een eigen sfeer, een eigen emotie.

Ruth

We horen ook fragmenten van Ruth, in een fase waar nog veel aan gemonteerd moet worden. We mogen meedoen aan de opnames. De vrouwen van ons gezelschap zeggen tot elkaar “Dat is toch Naomi?” (uit Ruth 1) en “Naomi heeft een zoon gekregen” (uit Ruth 4). En vervolgens mogen de mannen zich achter de microfoon scharen om als maaier onder het maaien aan Boaz te mompelen: “De Heer zegene u” en in de poort hem als oudsten, getuigen en verwanten te antwoorden “ja …. daarvan zijn wij getuige.” Leuk om te proeven van het wordingsproces van De Bijbel Tapes. Eén van de vrouwen weet aardig te improviseren en zegt “Dat is toch Naomi, ja toch?” Maar dat “ja toch’ staat er niet en Peter te Nuyl is onverbiddelijk. Dat moet over. Zelfs de woordvolgorde mag niet gewijzigd worden en niets toegevoegd of weggelaten. De Bijbel Tapes bevatten de letterlijke tekst van de Nieuwe Bijbelvertaling van het NBV.

Prediker

Met Prediker zijn de vijf joodse feestrollen, de Megillot compleet. Deel 1 van De Bijbel Tapes bevat de rollen Ester (voor het feest Poerim) en Hooglied (voor Pesach), Deel 2 brengt ons Rut (Sjavoeot), Klaagliederen (Tisja be’Aaw) en Prediker (Soekot). Dat is een karakterisering van de Joodse bijbel –christenen hebben een hele andere indeling. Maar met verschillende opnamelocaties en de uitspraak van de eigennamen volgens de schrijfwijze van de Tanach worden Jodendom en Christendom dicht bij elkaar gebracht.

We horen het slot van Prediker, opgenomen als een gesprek van drie mensen in goede doen tijdens een maaltijd of de bereiding daarvan. De opnamelocatie is de Salon van het Bijbels Museum in Amsterdam en de geluiden ‘van de straat’ die doordringen zijn precies gelaten zoals het is. Wat een vondst om dit zo op te nemen met drie personen (Catherine ten Bruggencate, Gijs de Lange en Peter Bolhuis). Het lijkt wel of het zo hoort. Oorspronkelijk wilde Peter te Nuyl dit opnemen met twee vrouwen en twee mannen. Hij verdeelde de tekst voer de personen maar voor de vierde acteur selecteerde hij geen tekst. ‘Hoe komt dat,’ vroeg hij zich af. ‘Voor de drie acteurs was dat duidelijk. ‘We hebben ook ieder ons eigen karakter, en voor die vierde is er geen tekst.’ In de tekst is Prediker is soms de cynicus, soms de filosoof en soms de nuchtere zakenman en zo heeft de regisseur de tekst onbewust over de drie acteurs verdeeld. Net als in Hooglied, waar ook niet staat dat er een “hij” of een “zij” aan het woord is, verdeelt de tekst van Prediker zich heel natuurlijk over drie personen.

Romeinen

Het spannendste komt het laatst. Het luisteren naar Romeinen 1. De brieven van Paulus zijn bij elkaar een enorme hoeveelheid tekst. Voor elk evangelie zal een een andere cast gezocht worden om de verschillen in visies van de evangelisten te onderscheiden. Dat betekent ook dat Jezus door vier verschillende acteurs wordt ‘gesproken’. Maar Paulus is in al zijn brieven Paulus, gesproken door dezelfde acteur Hans Hoes. Daar zullen veel CD’s mee gevuld worden, dus dat moet echt goed zijn en boeiend.

Peter te Nuyl heeft zich als doel gesteld het menselijke van de bijbelteksten en van de schrijvers te doen uitkomen. Het mag dan het Woord van God zijn, het is ook volop mensenwoord, mensen die vertrouwen, twijfelen, vechten met de dingen in hun leven en in hun hart. Je kunt zo’n brief op verschillende manieren tot leven wekken. Je kunt het moment dat de gemeente te Rome de brief ontvangt laten horen, maar Te Nuyl brengt de brief op het moment dat Paulus die dicteert aan zijn schrijver Tertius (Jochum van der Woude). Het begint vrij standaard, een obligate start maar gaande weg het dicteren raakt Paulus betrokken, boos, verward, geraakt en worstelt hij met de tekst, spreekt met stemverheffing. Aan het eind van hoofdstuk 1 waren we helemaal stil. Ongelofelijk dat de vertrouwde tekst als  ‘nieuw’ klinkt.

Drama

Niek Schuman citeert ergens pater J. van Kilsdonk: “Er is geen beter theater dan goede liturgie”. Na deze preview deel 2 van de Bijbel Tapes parafraseer ik hem: “Geen grootser drama dan de bijbel”. Zeker als het gedaan wordt met zoveel talent en visie. En dat nog wel van “buiten de kerk”. Ik kijk er naar uit, naar de volgende delen. Ik heb genoten, die warme vrijdagmiddag in de studio in Hilversum.

Foto’s van Henk van der Worp en Richard Vervoorn
Website van de Bijbel Tapes, www.debijbeltapes.nl